Żupy Krakowskie były największym i najbardziej dochodowym przedsiębiorstwem Polski przedrozbiorowej. Sprzedaż soli generowała prawie jedną trzecią przychodów królewskiego skarbca. W Niepołomicach, nad brzegiem Wisły wzniesiono z początkiem XVIII w. potężne magazyny, z których wielickie złoto szkutami wiślanymi wysyłano w głąb Rzeczypospolitej.

Niepołomski skład solny w XVIII i XIX wieku był tematem czerwcowego spotkania Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic. Ten ciekawy i dla wielu niepołomiczan nieznany wątek dotyczący historii naszego miasta przybliżył nam Krzysztof Sojka - badacz lokalnej historii, prezes Grupy Poszukiwawczo-Eksploracyjnej „Orły historii”.

„Żupy Krakowskie były największym i najbardziej dochodowym przedsiębiorstwem Polski przedrozbiorowej. Sprzedaż soli generowała prawie jedną trzecią przychodów królewskiego skarbca. W Niepołomicach, nad brzegiem Wisły wzniesiono z początkiem XVIII w. potężne magazyny, z których wielickie złoto szkutami wiślanymi wysyłano w głąb Rzeczypospolitej.” – tym wstępem, a następnie przygotowaną prezentacją nasz gość wprowadził uczestników spotkania w temat polskich składów solnych oraz naszego.

Małgorzata Międzobrodzka w swojej pracy zatytułowanej „KAZIMIERSKI–PODGÓRSKI SKŁAD SOLNY (XVI – XIX W.)” pisze: „Trudno wskazać dokładny czas budowy pierwszego nadrzecznego magazynu solnego nad Wisłą „za Kazimierzem”. Łatwiej wyjaśnić powody jego powstania. W 1496 r. rozszerzono na szlachtę wszystkich ziem koronnych, obowiązujący już wcześniej (od 1454 r.) w Małopolsce, przywilej tzw. soli suchedniowej. Dawał on szlachcie prawo nabywania na własne potrzeby pewnej ilości soli bez pośrednictwa kupców i po określonej cenie bezpośrednio w żupach, tj. tylko w Wieliczce i Bochni. Rozszerzenie przywileju wymagało przyjęcia innego rozwiązania. Na sejmie 1511 r. król Zygmunt Stary oświadczył, że sól będzie dostarczana wszędzie tam dokąd tylko statkami można będzie dotrzeć. Deklaracja królewska zobowiązała wszystkich administratorów żup krakowskich do organizowania i finansowania regularnych spławów (tzw. defluitacji) soli do komór mazowieckich – królewskich składów solnych tworzonych nad Wisłą, Bugiem i Narwią. (...) Organizacja spławów solnych wymagała wyznaczenia miejsc jej załadunku. Dla soli z Wieliczki było to nabrzeże kazimierskie, dla soli z Bochni wybrano położone nad rzeką Rabą Uście (Solne). „

Niepołomski skład solny powstał w 1710 r. po tym, jak zniszczeniu uległy składy portowe w Mogile i Uściu.

Do roku 1724, w okresie dzierżawy żup przez generała majora Wilhelma Miera, powstały tutaj rozległe magazyny solne. Jak podają źródła, budynek niepołomicki, kryty gontem miał 30 łokci drezdeńskich (1 łokieć=ok. 56,63 cm) szerokości i 150 długości. Osiem wrót zaopatrzonych było w mostki ułatwiające przetaczanie i składanie soli. Na brzegu wiślanym wybudowano tamę, która spełniała role ochrony lądu i budynków przed wodą oraz ułatwiała ładunek soli. Tama od strony wody zbudowana była z pali drewnianych i chrustu, a od strony lądu utwardzona krzemieniem. Na terenie składu znajdowało się również mieszkanie stodolnego. Była to osoba zajmująca się prowadzeniem szczegółowej ewidencji dostarczanej do składu soli, odpowiadał on również za dopełnianie solą rozszczelnionych w transporcie beczek. Znajdowała się tam też rezydencja dla „innych PP Officjalistów Skarbowych”. Był to budynek zbudowany na fundamentach murowanych z gontowym dachem, sienią, trzema pomieszczeniami mieszkalnymi, kuchnią, spiżarnią, piwnicą i strychem. Obok znajdował się kurnik, stajenka, chlewik i ogródek. Była także stajnia tzw. wielka wybudowana
w 1748 r. dla koni.

Olbrzymi skład solny i budynki dodatkowe znajdowały się wzdłuż brzegu Wisły, mniej więcej w miejscu obecnego składu budowlanego i Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego przy ul. Kolejowej. Na mapach, które pokazał w czasie spotkania Pan Krzysztof można było zobaczyć jak ważna była to inwestycja.

Skład niepołomicki należał obok składów w Kazimierzu, Uściu i Sierosławicach, do głównych składów solnych funkcjonujących w XVIII wieku. Przetrwał okres rozbiorów i rządów austriackich, funkcjonując do drugiej połowy XIX wieku. W 1811 r. rozpoczęto budowę nowego portu w Niepołomicach, która została ukończona w 1819 r.W lipcu 1817 r. Franciszek II Habsburg i Karolina Augusta Wittelsbach, podczas podróży po cyrkule bocheńskim, odwiedzili m.in. niepołomski skład solny. Wizyta ta świadczy o dużym znaczeniu naszego składu solnego w ówczesnej gospodarce.

Wśród mieszkańców Niepołomic, zwłaszcza tych mieszkających przy brzegu Wisły wielu zajmowało się flisactwem. W dokumentach archiwalnych zachowały się nazwiska frachtarzy z Niepołomic i Woli Batorskiej, m.in. Karola Trzosa, Wojciecha Skrybanta, Józefa Pieczonki, Wojciecha Dąbrosia i innych.

W połowie XIX w. tradycję przewozu soli zaprzęgami konnymi i statkami wiślanymi, zaczęła wypierać maszyna parowa. Zmiany w sposobie transportu, które przyniosła ze sobą rozwijająca się sieć połączeń kolejowych, wyraźnie odbiła się na pozycji handlowej składów solnych. W drugiej połowie XIX w. uruchomiono połączenie kolejowe Bieżanów-Wieliczka, a następnie Bieżanów-Niepołomice.

Jakie były losy niepołomskiego składu solnego, magazynów i budynków mieszkalnych znajdujących się na jego terenie oraz kiedy zostały zburzone -nie wiadomo. Jeśli ktoś z Państwa miałby na ten temat jakiekolwiek informacje prosimy o kontakt z niepołomicką biblioteką.

Agnieszka Grab

Mapy ze zbiorów Krzysztofa Sojki